In de ban van de paus

In de afgelopen maand augustus heeft de NPO een nieuwe vierdelige serie over de paus uitgezonden met als titel In de ban van de paus. In deze vierdelige serie gaat presentator Andries Knevel op zoek naar het geheim achter de populaire paus Franciscus. Hoe heeft deze paus het imago van de Rooms-Katholieke Kerk ogenschijnlijk in zijn eentje weten te keren? Toen ik in de promotiefilmpjes van de serie Andries Knevel hoor toegeven dat hij, als protestant, in de ban van de paus is, was ik om. Ik besloot de serie op te nemen en enkele weken later te bekijken. De ingrediënten uit het promomateriaal, zowel op buis als in de (online) kranten, beloofden veel goeds.

Lekgeprikte ballon

Halverwege de eerste aflevering dreigde mijn interesse in deze serie nog sneller te verdwijnen dan een lekgeprikte ballon. Reden? De eerste paar minuten bevatten weinig tot geen nieuwe informatie. De NPO-redactie had kunnen weten dat de kijkers die geïnteresseerd zijn in dit onderwerp ondertussen wel weten dat de paus populair en geliefd is bij velen; dat hij de onaanraakbare Vinicio Riva omhelst en kust; en dat hij een groot bewonderaar is van Franciscus van Assisi. Dat het in een introductie genoemd wordt, begrijpt iedereen, maar voor mij had het geen half uur hoeven duren.

Gelukkig werd de aflevering gered door een kort interview met de Nederlandse rooms-katholieke priester Antoine Bodar, die de enige (en meest voor de hand liggende) interessante kwestie in de hele aflevering benoemt: ‘Het is verbazingwekkend dat nu een protestant een programma maakt over de huidige paus, terwijl de paus tot voor kort nog de antichrist was bij de EO-achterban.’ Bodar redt daarmee in zijn eentje de hele aflevering, en met die woorden verhoogt hij de relevantie van de serie. Want waarom is het interessant te weten wat het geheim is achter de populariteit van de paus? Antwoord: hij heeft ook op protestanten een diepe indruk gemaakt.

Geen protestantse uitvinding

Wat ik in Bodars antwoord heb gemist is de notie dat de paus als antichrist geen uitvinding van de EO of van het protestantisme is. Kerkvader Augustinus van Hippo verwoordde al in de 5^e eeuw na Christus al de gedachte dat de antichrist zetel kan nemen in de kerk. Paus Gregorius I noemde vervolgens in de 6^e eeuw het idee van een ‘universele priester’ met ‘verhogende titels’ een rode loper voor de opmars van de antichrist. En tegen het einde van de 10^e eeuw noemde Arnulf van Reims, aartsbisschop van Reims, paus Johannes XV zelfs vrij expliciet de antichrist.

Vanaf dat moment waren er vele katholieken die een paus óf vergelijken met de antichrist, óf zelfs identificeren met de antichrist. Kardinaal Benno van San Martino ai Monti is hier een goed voorbeeld van. Ten tijde van de investituurstrijd in de 11^e eeuw, stelde hij dat paus Gregorius VII óf onderdeel uitmaakt van de antichrist, of de antichrist in eigen persoon is. Het punt is dat de paus als antichrist mijns inziens een katholieke uitvinding is, die protestanten en uiteindelijk de ‘EO-achterban’ simpelweg hebben overgenomen en herhaald om allerhande redenen.

Wie de paus vandaag de dag de antichrist wil noemen, zal het moeilijk hebben deze benaming te staven met zijn publieke optreden. Zijn eenvoud, zorgen om de minderbedeelden en opkomen voor het recht, bijvoorbeeld door de oorlog te verklaren aan de corruptie in de kerk, geven weinig ruimte voor het stempel van antichrist.

In de ban van de paus?

Overigens hebben Antoine Bodar en ik één ding gemeen: in tegenstelling tot Andries Knevel zijn wij beiden niet in de ban van de paus. Bodar omdat hij de paus veel te toegankelijk vind en hem liever meer afstand ziet nemen, en ik omdat het pauselijk gezag voor vele zaken staat waar een protestant als ik ongemakkelijk van word. Neemt niet weg dat de huidige paus met zijn publieke optreden wel veel positieve indrukken op mij maakt.

Persoonlijk heb ik veel meer behoefte aan zelfreflectie: in hoeverre draagt mijn kerk bij aan eenvoud, armenzorg en komt zij op voor rechtvaardigheid in de maatschappij? En is mijn bijdrage bij aan het geheel beperkt tot het benoemen van verbeterpunten? Uiteindelijk is dat wat het programma bij mij teweeg bracht.

Dit is een blog van ds. Enrico Karg, predikant van de adventgemeenten Almere en Amersfoort. 

Kijk hier voor u een reactie plaatst.