Dit blog is geschreven door ds. Bram van der Kamp, emeritus predikant van de Adventkerk. Het verscheen eerder in @vent03. Klik hier om het blad te downloaden.
Niet ver van waar ik woon staat het grote kunstwerk van Armando: ‘De Ladder’, een trap van zes treden schuin omhoog, de lucht in. Het is een gedenkteken aan het kamp Amersfoort dat daar gelegen was. Armando wilde ermee uitdrukken dat al die gevangenen zo graag naar de vrijheid wilden klimmen. Dat was echter onmogelijk. Overal wachtposten en prikkeldraad. Hier kwam je alleen uit als je afgevoerd werd met ‘onbekende’ bestemming. Toch klommen al die gevangenen wel in gedachten uit het kamp. Daar kon de bezetter niets tegen doen. Verzetsbewegingen zongen al: Es bleibet dabei, die Gedanken sind frei.
Natuurlijk zijn er grote stappen gezet
Elk jaar op 4 mei denken wij aan hen die voor die vrijheid hun leven hebben gegeven. Als zij nu in onze wereld zouden kunnen kijken, zouden zij dan zeggen: ‘Ja, zo heeft het ons voor ogen gestaan. Daar hebben wij van gedroomd’? Natuurlijk zijn er grote stappen gezet. Er is vrijheid van meningsuiting, van vergaderen, van godsdienst, er is een onafhankelijke rechtspraak. Wij hebben al 70 jaar geen oorlog in West-Europa gehad. Historisch een uniek tijdperk. Het leek erop dat wij na de oorlog naar de absolute vrijheid marcheerden.
Er knaagt wat
Toch knaagt er wat. Er zijn schaduwkanten. Nieuwe spelers zijn op het veld gekomen. Overal in de publieke ruimte hangen camera’s. Veiligheidsdiensten eisen steeds meer geld. Er kruipt angst door de haarvaten van onze samenleving. De dreiging van aanslagen. Journalisten in Denemarken zeiden het openlijk: ‘Wij doen aan zelfcensuur. Wij durven niet meer vrijuit te schrijven.’
‘De vrijheid van de snoek is de dood van de witvissen’
De vrijheid van meningsuiting staat onder druk. Wij mogen zeggen wat wij denken, maar oproepen tot haat en geweld is verboden. Dat is zo’n beetje de grens in onze tijd. Maar zal dat genoeg zijn? Onbeperkte vrijheid is een onmogelijkheid. Zonder wetten is de vrijheid van de een de onvrijheid van de ander. De filosoof Isaiah Berlin schreef heel beeldend: ‘De vrijheid van de snoek is de dood van de witvissen.’ Wie onbeperkte vrijheid vraagt, zal merken dat het een vrijbrief voor de sterksten en de rijksten is om te doen wat zij willen. Dat zien wij elke dag op het nieuws.
Positiever
Wat nu? Meer wetten en veiligheidsdiensten om de vrijheid veilig te stellen? Misschien kan het positiever. Paulus schreef dat alles geoorloofd was, maar dat niet alles nuttig was. Daarom zag hij van zijn vrijheid af. Moeten we niet vaker vragen naar het nut van onze vrijheid? Wat is nuttig voor de samenleving, voor de ander en tenslotte voor mij? Dat eerst te bedenken kan wel eens het broodnodige cement vormen voor onze samenleving, die nu dreigt te breken onder het gewicht van de volstrekte vrijheid.
